Vatandaş Gazeteciliği

İnternet, yeni teknolojiler, sosyal platformlar ve topluma dayalı medyadaki gelişmeler bilgi ve haberin toplanması, yayılması ve paylaşılmasında büyük değişimleri de beraberinde getirdi. Geleneksel medya yapılarının dışında gerçekleşen ve herkesi kapsayabilen alternatif bir haber toplama ve raporlama biçimi olarak vatandaş gazeteciliği, bu değişimin ürünü olarak düşünülebilir. İnternet 2.0. ile birlikte kullanıcısı olduğumuz dijital dünyada üretici konumuna geldik. Telefon ya da bilgisayarlar aracılığıyla anlık olarak akan içerikleri görmek ve deneyimlerimizi, yapıp ettiklerimizi ve bilgiyi paylaşmak mümkün oldu. Web siteleri, bloglar, mikrobloglar ve sosyal medya platformları bilginin üretilmesi ve yayılmasını kolaylaştırdı. Kullanıcının ürettiği içeriklerin haber değeri taşıyıp taşımadığıyla ilgili tartışmalar da gerek akademik gerek basın çevrelerinde yer tutmaya başladı.

Vatandaş (yurttaş) gazeteciliği (citizen journalism) kamusal gazetecilik (public journalism), katılımcı gazetecilik (participatory journalism) ya da topluluk bağlantılı gazetecilik (community-connected journalism) olarak da karşımıza çıkmakta. Vatandaş (yurttaş) gazeteciliği (citizen journalism)’in ortaya çıkışı çoğunlukla 2000 yılında Güney Kore’de Oh Yeon-Ho tarafından kurulan amatör bilgi platformu OhMyNews olarak gösterilmektedir. Geleneksel medyaya olan güvensizlikten doğan bu web sitesinin bugün 50 binden fazla içerik üreticisi vardır. Kavram, 1999'da Amerikalı Medya Eleştirmeni ve Akademisyen Jay Rosen’ın “What are Journalists for?” (Gazeteciler Ne İçindir?) adlı kitabında ilk kez kullanılmıştır.

Vatandaş gazeteciliği kısaca; gazeteci olmayan, gazetecilik eğitimi almamış kişilerin dijital araçlar aracılığıyla haber üretmesi ve yaymasına denilmektedir. Vatandaş gazeteci ise profesyonel olarak gazeteci olmadığı halde haber toplayan, üreten ve yayan kişiye verilen addır. Ho, 2000 yılında OhMyNews’u kurduğunda “her vatandaş bir muhabirdir” (every citizen is a reporter) diyerek hem terimin hem de uygulamanın anlamının berraklaşmasını sağladı. O günden bu yana kurulan milyonlarca web sitesi ve içerik üreten blogger vatandaş gazeteciliğine katkı sundu. Bazı girişimler ana akım medyaya karşı alternatif olma amacını taşırken, bazıları aktivist bir yaklaşımı benimsedi, bazıları ise ulusal basının ilgi alanı dışında kalan konulara odaklandı, bazı gruplar ise ulusal veya küresel önem arz etmeyen kendi cemaatlerine yönelik konularda haber üretme yoluna gitti.

Vatandaş gazeteciliğinin en etkin olduğu dönemler ise toplumsal çatışmaların veya doğal felaketlerin olduğu zamanlar olarak karşımıza çıkıyor. Arap Baharı gibi milyonlarca insanı etkileyen toplumsal olaylarda hükümetler tarafından yönetilen basın kuruluşlarından doğru ve anlık haber almanın zor olduğu dönemlerde insanların dijital cihazları aracılığıyla anlık olarak metin, ses ve görüntü paylaşması ve yine dijitalin imkanları ile bu içeriklerin hızla yayılması vatandaş gazeteciliğinin önemini göstermiştir. Siyasal olaylarda da önemli rol oynayan vatandaş gazeteciliği; protestoların duyurulması, sansürün önüne geçilmesi, medyanın demokratikleştirilmesi gibi konularla da gündeme gelmektedir.

Vatandaşlar tarafından üretilen her içeriğin haber olması mümkün olmamakla birlikte vatandaş gazetecilerin ürettiği haber değeri taşıyan içeriklerin dijital ortamda yankı bulması büyük medya kuruluşlarını da harekete geçirmiştir. Bugün birçok gazete ve televizyon kanalı vatandaşların kendi haberlerini göndermelerine ve paylaşmalarına imkan veren altyapılar kurmakta ve geliştirmektedir.