Başlangıçta 11 olan emeklilik şirketi sayısı günümüzde 20’ye ulaşmıştır. Ağustos 2021 itibarıyla sistemdeki toplam birikim 152 milyar TL, katılımcı sayısı ise yaklaşık 6.9 milyon kişidir. Kişi başına ortalama birikim 22 bin TL’dir. 18 yılda gelinen nokta, olması gerekenin çok gerisindedir. Oysa OECD ülkelerinde bireysel emeklilik birikimlerinin milli gelire oranı ortalama % 49.5 iken ülkemizde % 2.5 düzeyindedir. Bunun Türkiye’ye özgü nedenleri (kendi tespitlerime göre) şöyle sıralanabilir:
-
Düşük gelir düzeyindeki bireylerin tasarruf imkânlarının olmaması veya kısıtlı olması,
-
Altın, döviz, mevduat vb. araçların tasarruf sahipleri açısından daha çok tercih edilmesi,
-
Sistemde emeklilik şartının 56 yaş (ve en az 10 yıl sistemde kalmak) gibi uzun vade gerektirmesi ve bunun da bireylerde sabırsızlığa neden olması,
-
Küresel ve ulusal ekonomik krizlerden ötürü sisteme karşı duyulan kaygı ve güvensizlik,
-
Sistemdeki bazı satış uzmanlarının yanlış veya yetersiz bilgi vermesi,
-
Sistemin avantajları konusunda farkındalık düzeyinin düşük olması,
-
Kredi kartı borcu, ev veya araba almak vb. nedenlerden ötürü sistemden erken çıkılması.
Oysa ilk neden dışındaki diğer nedenler, yeterli bilgilendirme ve bilinçlendirme ile aşılabilir görünmektedir.
Güven Unsuru: Türkiye, bireysel emeklilik sistemi açısından güçlü bir denetim ve gözetim mekanizmasına sahiptir. Emeklilik şirketleri güçlü sermaye yapısı olan, Hazine ve Maliye Bakanlığı izniyle kurulan ve her yıl Bakanlık tarafından denetlenen kuruluşlardır. Ayrıca bu şirketler EGM (Emeklilik Gözetim Merkezi) denetimine, bağımsız ve aktüeryal denetime de tabi şirketlerdir. Fonları yöneten portföy yönetim şirketleri ve fonlar ayrıca SPK denetimi ve bağımsız denetime tabidir. Portföy yöneticileri gerekli SPK lisansları olan tecrübeli uzmanlardan oluşmaktadır. Ayrıca katılımcıların fon payları Takasbank A.Ş. tarafından saklanmaktadır.
Devlet Katkısı Teşviğinin Önemi: OECD ülkeleri içinde bireysel emeklilik sisteminde en güçlü teşvik uygulaması olan ülkelerden biri Türkiye’dir. BES’te ödediğiniz katkı paylarının %25’i kadar devlet katkısı hesabınıza ödenir. Alabileceğiniz azami devlet katkısı tutarı, ilgili yıla ilişkin brüt asgari ücret tutarının %25’i kadardır. 2021 yılı için bu tutar 10.732,50 TL’dir. Basit bir hesapla; yüksek gelirli bir kişi yılda 40 bin TL katkı payı yatırınca 10 bin TL, düşük gelirli biri de 4 bin TL yatırırsa 1000 TL devlet katkısı almaktadır. Ayrıca devlet katkıları da bir alt hesapta tutulmakta ve katkı fonlarında yatırıma yönlendirilerek değerlendirilmektedir.
Devlet Katkısı Hakediş Oranları: 56 yaş şartından önce sistemden ayrılma durumunda ise sistemde geçirilen süreye göre devlet katkısı hesabınızdaki tutarların; sistemde en az 3 yıl kalırsanız %15’ine, en az 6 yıl kalırsanız %35’ine, en az 10 yıl kalırsanız %60’ına hak kazanırsınız. Yani 20 yaşında sisteme giren bir kişi 30 yaşında ayrılsa bile devlet katkısındaki birikimlerin %60’ını alabilmektedir. Birikimlerin en düşük riskli fonlarda (örneğin para piyasası fonu) değerlendirilmesi durumunda dahi mevduat, faizsiz kar payı, repo vb. risksiz hiçbir yatırım aracında BES’teki getiriye ulaşmak mümkün değildir.
18 Yaşını Doldurma Şartı Kaldırıldı: 25.05.2021 tarihinde 4632 sayılı Bireysel Emeklilik Tasarruf ve Yatırım Sistemi Kanunu’nda yapılan değişiklik ile 18 yaşını doldurmamış kişilerin (çocukların) velayet/vesayet hükümleri çerçevesinde yasal temsilcileri aracılığıyla sisteme dâhil edilmesi olanağı sağlanmıştır. Çocuklara tasarruf alışkanlığını kazandırmak ve ileride ihtiyaç duyacağı birikimleri elde etmek üzere küçük miktarda katkı payı ile sisteme dâhil olmaları imkânı tanınmıştır.
Birikimleri Çeşitli Fonlarda Değerlendirme İmkânı: Birikimlerinizi tercih ettiğiniz emeklilik yatırım fonlarında değerlendirebilirsiniz. İsterseniz tek bir fonda veya farklı fonlara dağıtarak çeşitlendirmek suretiyle risk dengelemesi yapabilirsiniz. Emeklilik şirketlerinin bu çeşitlendirme için yeterli sayıda fonları mevcuttur: hisse senedi fonu, borçlanma araçları (tahvil-bono) fonu, eurobond fonu, altın ve kıymetli madenler fonu, faizsiz fonlar, para piyasası fonu, endeks fon, karma fon vb. Ayrıca fon dağılımını yılda 6 defa değiştirme olanağı ile piyasa dalgalanmalarına karşı riski artırma/düşürme imkânı da sağlanmaktadır. Küresel ve ulusal ekonomik krizlerden ötürü sisteme karşı duyulan kaygı ve güvensizlik, Sistemdeki bazı satış uzmanlarının yanlış veya yetersiz bilgi vermesi, Sistemin avantajları konusunda farkındalık düzeyinin düşük olması, Kredi kartı borcu, ev veya araba almak vb. nedenlerden ötürü sistemden erken çıkılması.BES, emeklilik şirketleri, fonlar ve diğer tüm bilgiler ve istatistiksel raporlar için Emeklilik Gözetim Merkezi internet sitesinden bilgi alabilirsiniz:
https://www.egm.org.tr/ Gelecek sayılarda görüşmek dileğiyle...
Dr. Öğr. Üyesi Bülent İLHAN
Ekonomi ve Finans Bölümü
