Asgari Ücret Nedir, Nasıl ve Kimler Tarafından Belirlenir?

Her yılın sonunda yeni yılın asgari ücreti belirlenirken 2022 yılında yüksek enflasyon nedeniyle asgari ücret Türkiye’de çok sık görülmeyen bir şekilde ikinci kere belirlenmiş ve temmuz ayında da yeni asgari ücret 5500 TL olarak açıklanmıştı. Peki ülke yurttaşları olarak doğrudan ve dolaylı şekillerde hepimizi etkileyen asgari ücret nedir, kimler tarafından ve nasıl belirlenir?

Asgari ücret, bir işçiye bir iş günü karşılığında ödenmesi belirlenen en düşük ücrettir. Bu ücret işçinin kendisinin ve ailesinin ekonomik ve sosyal hayatlarını iyi bir şekilde sürdürebilmesine yetecek kadar olmalıdır. Evrensel kabul görmüş işçi haklarından ve temel sosyal insan haklarından biridir. 19. yüzyılın sonlarında uygulama örnekleri görülen asgari ücret 20. yüzyılda uluslararası sözleşmelerle güvence altına alınmıştır. Dünyada asgari ücret ilk olarak Yeni Zelanda’da uygulamaya konulmuş ve 45 ürünün fiyatı temel alınarak belirlenmiştir. Türkiye ise asgari ücret uygulamasını 1936 tarihli ve 3008 sayılı İş Kanunu ile kabul etmiştir.

Asgari ücret belirlenirken ülkelerde farklı yöntemler kullanılmaktadır. Dünyadaki ülkelerin çoğunda asgari ücret yasal ve zorunludur ancak bazı ülkelerde (başta İskandinav ülkeleri) asgari ücret zorunlu bir sistemle değil ulusal veya sektörel düzeyde toplu iş sözleşmeleriyle belirlenmektedir. Uluslararası Çalışma Örgütü (ILO) tahminlerine göre asgari ücret ülkelerin %90’nında yasalarla ve toplu sözleşmelerle belirlenirken %10’unda asgari ücret uygulaması yoktur. Eğer özetlersek asgari ücretin belirlenmesinde temel olarak üç yöntem bulunmaktadır. Asgari ücret doğrudan hükümet tarafından belirlenebilir, hükümet ve sosyal taraflar(işçi ve işveren sendikaları) arasında müzakere yoluyla belirlenebilir ya da ulusal veya sektörel toplu pazarlık yoluyla belirlenebilir.

Türkiye’de asgari ücret hükümet ve sosyal taraflar arasında müzakere yoluyla belirlenmektedir. Asgari Ücret Tespiti Komisyonu diye adlandırılan üç taraflı bir komisyon her yıl bir araya gelip asgari ücreti belirlemek için müzakereler yapmaktadır. Komisyonda beş hükümet, beş işveren ve beş işçi temsilcisi yer almaktadır. İşçi ve işveren temsilcileri en çok üyeye sahip üst işçi ve işveren örgütleri tarafından (işçi temsilcilerini Türk-İş ve işveren temsilcilerini ise TİSK) saptanmaktadır. Geçmişten günümüze, Türkiye’deki asgari ücret serüveni başladığından beri ücret belirlenirken birçok kriter temel alınmış; bölgesel ücret politikaları, sektörel asgari ücret politikaları ve 16 yaş altı ve üstünün farklı ücret aldığı asgari ücret politikaları izlenmiştir. 2014 yılından itibaren yaş ayrımı olmaksızın ulusal düzeyde ve bütün sektörler için tek tip asgari ücret belirlenmeye başlanmıştır ve günümüzde de devam etmektedir.